Auto-immuun versus 'immuungemedieerd'
De termen ‘immuungemedieerd’ en ‘auto-immuun’ worden vaak door elkaar gebruikt.
- Immuungemedieerde aandoeningen zijn ziektes waarbij het immuunsysteem ontregeld is en niet meer goed functioneert. Meestal kunnen we hiervoor geen exacte oorzaak voor vinden.
- Auto-immuun aandoeningen zijn specifiek gericht tegen het eigen lichaam: het afweersysteem valt eigen cellen, eiwitten of andere structuren aan.
In dit artikel vind je een overzicht van auto-immuun en immuungemedieerde huidaandoeningen bij de kat. In vergelijking met honden is er helaas veel minder informatie beschikbaar over huidproblemen bij de kat. De informatie is gebaseerd op kleine aantallen en kleinschalige onderzoeken.
Auto-immuunaandoeningen
Lupus en pemphigus zijn de meest bekende auto-immuun aandoeningen. Er bestaan van beide aandoeningen meerdere vormen. Histopathologisch onderzoek van huidbiopten is noodzakelijk om een diagnose te stellen. De patholoog kan op basis van de veranderingen in de huid nog een derde groep auto-immuunaandoeningen diagnosticeren: de pemphigoïden. Dit zijn afwijkingen in de huid die lijken op pemphigus (vandaar de naam).
Pemphigus
Er bestaan meerdere pemphigus varianten waarvan pemphigus foliaceus veruit de meest voorkomende is. Bij pempighus worden er antilichamen geproduceerd die gericht zijn tegen eiwitten tussen de cellen van de opperhuid (desmosomen). De verwoesting van de desmosomen zorgt voor acantholyse: het vroegtijdig loslaten van huidcellen. Deze cellen noemen we acantholyische cellen en zien er anders uit dan normale huidcellen.
In onderstaande simplistische illustratie zijn huidcellen afgebeeld. De rode en groene balkjes stellen desmosomen voor. Dit zijn speciale eiwitstructuren die huidcellen onderling met elkaar verbinden zodat er een stevige verbinding ontstaat. De opperhuid is immers de eerste afweer tegen indringers van buitenaf. Voor meerdere functies van de afweer en huid is dus erg belangrijk dat de huidcellen goed met elkaar verbonden zijn.
Binnen het pemphigus-complex zijn er verschillende varianten en dit heeft o.a. te maken met het type desmosoom dat als ‘target van de aanval’ dient. Bij de ene pemphigus valt het lichaam bv de rode balkjes aan en bij de andere de groene. We kennen vier varianten bij de kat: pemphigus foliaceus (PF), pemphigus erythematosus (PE), pemphigus vulgaris (PV) en paraneoplastische pemphigus (PNP).
Er zijn tot op heden géén onderzoeken bij de kat gedaan die aantonen dat de klachten van pemphigus bij de kat ook op deze manier ontstaan.
Pemphigus foliaceus
Pemphigus foliaceus is de meest bekende en voorkomende variant. Hoe de klachten bij de kat ontstaan is, in tegenstelling tot bij mensen en honden, niet bekend.
De voornaamste klacht is het ontstaan van oppervlakkige pustels. Net zoals bij honden zijn deze blaasjes gevuld met pus en erg fragiel. Ze gaan snel kapot, het resultaat is korstvorming.
In principe kunnen de korsten over het hele lichaam voorkomen maar bij de kat worden ze voornamelijk op de neusspiegel, neusrrug, oorschelp en nagelriemen gezien. Zo’n 80% van de katten heeft korsten in het aangezicht.
Pusserige uitvloeiing bij de nagelriem (gezien bij 54% van de gevallen) maakt de kat erg verdacht van pemphigus. Het pus wordt ook wel beschreven als een dikke kazige substantie. Sommige katten hebben lichamelijke klachten zoals sloomheid, verminderde eetlust of koorts. De jeuk is variabel echter zijn er aanwijzingen dat de helft van de katten jeuk heeft. Pemphigus kan daarom lijken op huidallergieën bij de kat.
De diagnose wordt gesteld via weefselonderzoek van huidbiopten. De waarschijnlijkheidsdiagnose kan gesteld worden middels cytologisch onderzoek van de inhoud van pustels. Cytologisch onderzoek is het bekijken van cellen onder de microscoop. De dierenarts kan met een glaasje en speciale kleuring het verkregen monster onder de microscoop bekijken.
Het heeft de voorkeur om intacte pustels te bewaren voor huidbiopten omdat zij zeldzaam zijn en enorm veel informatie kunnen geven. “Don’t waste a good pustel on cytology” is het advies van dermatoloog Mendoza-Kuznetsova.
Soms kan men door middel van cytologie van de huid onder de korsten aanwijzingen vinden voor pemphigus foliaceus. We zien dan een bepaald type ontstekingscellen (niet-degeneratieve neutrofielen) én acantholytische cellen zonder bacteriën.
Als de diagnose is gesteld dan is het belangrijk om zo snel mogelijk met de behandeling te starten. Prednisolon is de meest gebruikte behandeling waarbij er zeer hoge doseringen gegeven moeten worden. Als de huidklachten zijn verdwenen kan men afbouwen tot een lage onderhoudsdosering. Een klein percentage van de patiënten kan zonder medicatie.
Lupus
Bij lupus ontstaan de klachten door het vastlopen van immuuncomplexen die ontstaan door een overgevoeligheidsreactie (type III). De complexen lopen vast in kleine bloedvaatjes en zorgen voor ontstekingen. De ontstekingen bij lupus ontstaan in de onderste laag van de opperhuid ter hoogte van het basaalmembraan.
Er bestaan meerdere lupus varianten. DLE en SLE zijn twee vormen van lupus erythematosus. SLE staat voor systemische lupus erythematosus en DLE voor discoïde lupus erythematosus. SLE is extreem zeldzaam en gaat gepaard met klachten van meerdere organen waaronder de huid. DLE betreft enkel de huid.
De diagnose is vrij complex waarbij men net zoals bij allergieën niet kan vertrouwen op één enkele test. Er moet aan enkele criteria voldaan worden voordat een definitieve diagnose gesteld kan worden. Helaas zijn er bij de kat geen criteria bekend omdat deze aandoeningen zo zeldzaam zijn. Er wordt gebruik gemaakt van de criteria voor honden en mensen.
Immuungemedieerde aandoeningen
Immuungemedieerde aandoeningen zijn ziektes waarbij het immuunsysteem ontregeld is en niet meer goed functioneert. Voorbeelden van immuungemedieerde huidaandoeningen bij de kat zijn plasma cel pododermatitis, hypereosinofiel syndroom (HES), auriculaire chondritis, erythema multiforme (EM) en exfoliatieve dermatitis (ED).
Plasma cel pododermatitis
Plasma cel pododermatitis is een aandoening waarbij de zoolkussens ontsteken of zacht worden. Het komt gelukkig niet zo vaak voor maar in vergelijking met pemphigus en lupus zien we plasma cel pododermatitis relatief vaak.
Het vermoeden bestaat dat de klachten worden veroorzaakt door een infectie of afwijkende reactie van het afweersysteem. Virussen en bacteriën lokken een reactie van het afweersysteem uit en bij een verstoring van het immuunsysteem kunnen klachten ontstaan. Bij allergische huidaandoeningen reageert de afweer ook overmatig en afwijkend. Tot op heden is er uit onderzoek geen verband gevonden tussen de aandoening en allergieën, virussen of bacteriën.
Symptomen
In een vroeg stadium treedt er schilfering van de zoolkussens op en kunnen ze zacht worden. Naarmate de tijd verstrijkt verandert de kleur en zien de voetzooltjes er donkerder uit. Uiteindelijk zullen er zweertjes ontstaan en spreken we van ulceraties en pododermatitis (ontstoken pootjes). Bij sommige katten zorgt de ontsteking van de zoolkussens voor sterke toename van de voetzooltjes (kan lijken op wildgroei).
Over het algemeen lijkt de kat er gek genoeg geen last van te hebben. Meestal zijn er meerdere pootjes aangedaan en soms zijn meerdere voetzooltjes van één poot ontstoken.
Diagnose en behandeling
De definitieve diagnose wordt via huidbiopten gesteld. De dierenarts kan ook eerst cytologisch onderzoek uitvoeren. Er kunnen dan een bepaald type ontstekingscellen gezien worden, plasmacellen. Vandaar de naam: plasma cel pododermatitis (een ontsteking van de poten met plasma cellen).
Over het algemeen zullen katten met deze aandoening behandeld worden met prednisolon of soortgelijke afweeronderdrukkende medicijnen. Cyclosporine en doxycycline (antibiotica) + niacinamide (vit B3) kunnen ook voorgeschreven worden. Bij wildgroei of sterke zwelling van de voetzooltjes kan er gekozen worden voor chirurgisch ingrijpen.
Hypereosinofiel syndroom (HES)
Zelf heb ik nog nooit van deze aandoening gehoord en ik denk met mij vele anderen. Bij de mens bestaat dit syndroom uit meerdere aandoeningen. Ze hebben allen één ding gemeen en dat is een verhoogd aantal eosinofielen in het bloed (eosinofilie). Eosinofielen zijn een bepaald type ontstekingscel van het afweersysteem.
Normaliter kan eosinofilie bij dieren wijzen op een parasitaire infectie of een onderliggende allergie. Soms is er sprake van een tumor of onbekende oorzaak.
Ook bij de kat met HES zien we teveel eosinofiele bloedcellen in het bloed. Deze ontstekingscellen kunnen in grote aantallen in verschillende organen terecht komen.
De huid is vaak aangedaan maar dit hoeft niet altijd het geval te zijn. De huidklachten bestaan uit ernstige jeuk, roodheid en krabdefecten. De meest voorkomende systemische klachten zijn maag-darm gerelateerd en vermageren.
De diagnose is niet altijd even makkelijk waarbij andere oorzaken voor eosinofilie uitgesloten moeten worden.
De klachten worden behandeld met corticosteroïden in hoge doseringen om het immuunsysteem te onderdrukken. De prognose is slecht omdat meeste katten niet goed op de behandeling reageren. Over het algemeen overleven de katten niet langer dan 2 jaar (zelden tot 4 jaar na ontstaan van klachten).
Auriculaire chondritis
Ook al zo’n vreemde aandoening met een moeilijke naam. Het is een zeldzame aandoening die ook bij mensen gezien wordt. Er zijn ook gevallen bekend bij muizen en honden. Chondritis is een ontsteking van het kraakbeen en auriculair wijst op de oren, of beter gezegd de oorschelp.
In meeste gevallen gaat de aandoening gepaard met verdikking en vervorming van de oorschelp waarbij de kat pijn heeft en de huid rood kleurt. In sommige gevallen kunnen er ook afwijkingen aan de ogen, schilfers, kaalheid of een vergroot hart gezien worden.
Het klinische beeld is suggestief voor auriculaire chondritis maar uiteindelijk zijn huidbiopten nodig voor de bevestiging.Er is tot op heden te weinig informatie om iets te kunnen zeggen over het verloop van de ziekte en de prognose.
De behandeling is vaak teleurstellend en weinig effectief. In tegenstelling tot mensen reageren katten nauwelijks op corticosteroïden maar mogelijk wel op dapsone (antibioticum). Heel soms lost de ontsteking van het kraakbeen vanzelf op.
Erythema multiforme (EM)
Erythema multiforme (EM) lijkt veroorzaakt te worden door een toxische reactie gericht tegen lichaamseigen cellen. De reactie ontstaat na een infectie of blootstelling aan een medicijnen. Er zijn meerdere immuungemedieerde aandoeningen waarbij de klachten op deze manier ontstaan. In de diergeneeskunde is de classificatie nog onduidelijk. Er zijn gevallen bekend waarbij EM door een infectie of vaccinatie getriggerd werd.
Bij mensen is zijn aandoeningen van deze groep goed beschreven. Voorbeelden zijn Steven-Johnson syndrome (SJS) en toxische epidermale necrolyse (TEN).
De symptomen ontstaan meestal acuut en zijn niet specifiek behalve de eventuele ‘target lesions’. We zien rode puntjes, blaasjes of rode vlekken.
Er is helaas geen bewezen effectieve behandeling en het gebruik van corticosteroïden is controversieel. Op het moment hebben de specialisten de voorkeur om te behandelen met cyclosporine.
Exfoliatieve dermatitis (ED)
Deze schilferige aandoening wordt veroorzaakt door een tumor van de thymus. Het exacte mechanisme is niet bekend maar er bestaat een vermoeden dat er iets fout is met de witte bloedcellen uit de thymus en de functie ervan.
Typische huidplekjes van ED bestaan niet. Symptomen zijn schilfers, korsten en roodheid; eerst op de kop en oorschelp en breiden zich later uit naar de nek en rest van het lichaam. Meestal heeft de kat geen jeuk maar dit kan wel.
Het is aandoening van oudere katten of katten van middelbare leeftijd. Systemische klachten zijn mogelijk: hoesten, gewichtsverlies, verminderde eetlust of bemoeilijkte ademhaling.
Bij het vermoeden van ED is het maken van een röntgenfoto doorgaans bevestigend door het zien van een zwelling (thymoom) in de borstkas. De enige behandeling is het chirurgische verwijderen van de tumor.
© 2020 Huidadvies voor Dieren.
Geschreven door dierenarts Kelly van Amersfort
Laatste update jan 2020. Oorspronkelijk gepubliceerd in 2017
Bronvermelding: ESVD 29th Annual Congress
