Huidadvies voor Dieren

Informatieve website over huidproblemen voor huisdiereigenaren

Pigment bij dieren

Home / Hond / Pigment bij dieren

Huidskleur en pigment in de huid

De huid bestaat uit drie lagen: onderhuid, lederhuid en de opperhuid. De buitenste huidlaag is de opperhuid en bestaat uit meerdere cellagen. De opperhuid voornamelijk uit keratinocyten (+/- 85% van de cellen). In de onderste cellaag bevinden zich tussen de huidcellen van de basaallaag (basal cells) melanocyten. Dit zijn speciale cellen in de huid die pigmentkorrels maken en verspreiden in de huid (zie illustratie en uitleg hieronder). In de haarzakjes bevinden zich ook melanocyten die pigment afgeven aan de haren.  

Pigment wordt ook wel melanine genoemd. Melanine geeft dus kleur aan huid en haren. De keratinocyten van de opperhuid kunnen pigment opslaan. Bij het ouder worden maken de melanocyten steeds minder pigment. Als er veel pigment gevormd wordt dan zal de huid donker verkleuren.

Illustration by edesignua (Depositphotos)

Vector illustration by Naumas (Depositphotos)

Pigment (melanine) wordt vervoerd via melanosomen. Deze worden via dendrieten (uitsteeksels) afgegeven aan keratinocyten (huidcellen) in de opperhuid. Hoe meer pigmentkorrels, hoe donkerder de huid wordt. Bij sommige aandoeningen gaat er iets mis bij de vorming van de melanosomen terwijl bij andere ziekten er iets mis gaat bij het transport. In bovenstaande illustratie zie je dat het pigment zich boven de celkern ophoopt om deze te beschermen. In de celkern zit genetisch materiaal (DNA) opgeslagen, wat een rol speelt bij het functioneren van de cellen.

Pigment speelt o.a. een belangrijke rol in het beschermen tegen ultraviolet straling: hoe meer pigment, hoe beter de bescherming, denk aan een bruine tint na het zonnen ☀. Bij mensen speelt blootstelling aan zonlicht (stapelend effect) een grote rol bij veroudering van de huid en ontstaan van huidkanker. UV-straling kan namelijk de celkern (het DNA materiaal) beschadigen en hiermee het functioneren van de cel en zorgt ook voor een toename van vrije radicalen. Zij tasten de huidstructuur aan en zorgen voor oxidatieve stress.

Er zijn twee pigmentsoorten: eumelanine geeft een zwarte en bruine kleur en pheomelanine een rode-gele kleur (zie illustratie). Witte dieren missen pigment. Naast het geven van kleur aan de huid, is melanine ook verantwoordelijk voor de kleur van de haren.

Vector illustration by Naumas (Depositphotos)

Er bestaan meerdere huidaandoeningen die gepaard kunnen gaan met pigmentverlies of een overmatige vorming van pigment. Maar er bestaan ook vachtproblemen die gelinkt zijn aan afwijkingen die te maken hebben met het pigment, een voorbeeld is kleurmutant alopecia bij honden. Deze aandoening komt voor bij honden met verdunde kleuren (bv. blauw, fawn, zilver).

In dit artikel lees je meer over hyperpigmentatie en hypopigmentatie, ofwel een toename en verlies van pigment.

Hond met verdunde vachtkleur

Afbeelding van Zachtleven fotografie via Pixabay

Hyperpigmentatie (toename van pigment)

Hyperpigmentatie is de medische term voor een overmaat aan pigment. Zwartverkleuring van de huid kan aangeboren of verkregen zijn.
Bij verkregen hyperpigmentatie wordt de zwartverkleuring van de huid meestal veroorzaakt door een chronische ontsteking of irritatie van de huid of blootstelling aan UV-straling. Het laatste zien we vaak bij naakthonden en -katten of dieren met alopecia zoals Alopecia X of kleurmutant kaalheid.

Aangeboren oorzaken

Aangeboren aandoeningen zijn nevi, lentigo en acromelanisme.

Lentigo bij de hond is te herkennen aan zwarte vlekken (macula) op onderzijde van het lichaam (buik, liezen, borst). Naarmate de hond ouder wordt, nemen de vlekken in aantal en grootte toe gedurende een aantal maanden. Daarna komen er geen nieuwe vlekken bij en blijven de bestaande zwarte vlekken even groot. De vlekken hebben een scherpe begrenzing, zijn niet verheven en veroorzaken geen pijn of jeuk.

Lentigo simplex zien we met name bij jonge rode katten. Het wordt gekenmerkt door kleine zwarte vlekjes op oren of rondom de bek/bij de lippen. 

Lentigo bij de hond. Zwarte vlekken (macula) op de buik en liezen
Lentigo simplex bij een oranje kat (zwarte vlekjes op de lippen)

Verkregen oorzaken

Oorzaken van verkregen hyperpigmentatie zijn chronische ontsteking/irritatie, toegenomen blootstelling aan zonlicht (bv. bij kaalheid), hormonale aandoeningen, virale infectie (papillomavirus) of tumoren (melanoom, melanocytoom).

Bij chronische ontstekingen en irritatie gaat de zwartverkleuring van de huid vaak gepaard met verdikking van de huid. Er ontstaat dan een afwijkend gevormde huid die we olifantshuid noemen. Dit proces is tot op zekere hoogte omkeerbaar. Een olifantshuid kan ook na herhaaldelijk trauma optreden (denk aan ligplekken op ellebogen of hakken). Katten zullen zelden een olifantshuid ontwikkelen. Bij honden daarentegen zien we dit zeer regelmatig. 
Er zijn echter ook (allergische) honden waarbij de zwart verkleurde huid door chronische ontsteking of irritatie gewoon glad is. Niet elke hond krijgt dus een olifantshuid! 

In meeste gevallen zien we olifantshuid ten gevolge van een onderliggend probleem (huidallergieën, hormonale problemen), al dan niet met bijkomende huidinfecties. Het is daarom belangrijk om tijdig in te grijpen en een afspraak te maken bij de dierenarts of dermatoloog.

Verkregen hyperpigmentatie bij een allergische hond. Toename aan pigment in liezen en op scrotum
Verkregen hyperpigmentatie bij een allergische kat. Door overmatig krabben als uiting van jeuk had deze kat diepe wonden in de nek. Na het behandelen van de jeuk en wegnemen van de oorzaak kon de huid genezen (gele pijl). Bij de oranje pijl is zwart verkleurde huid te zien.
Een allergische hond met olifantshuid en bijkomende gisteninfectie van de huid

Pigmentverlies

Verlies van pigment wordt minder vaak gezien dan hyperpigmentatie van de huid. Het komt met name bij honden voor maar ook katten kunnen pigmentverlies hebben. Zowel de huid als de haren kunnen het pigment verliezen. Net zoals een toename aan pigment, zijn er aangeboren en verkregen oorzaken van pigmentverlies.

Aangeboren oorzaken

Aangeboren oorzaken van pigmentverlies zijn albinisme of andere aangeboren defecten.

Bij honden komt nasale hypopigmentatie voor. Hierbij verliest de huid van de neus zijn kleur. We zien dit met name bij Golden Retrievers, blonde Labradors maar ook bij de Siberische Husky (zie foto) en Alaska Malamute.

Photo by Salajean (Depositphotos)

Verkregen oorzaken

Oorzaken van verkregen pigmentverlies zijn fysiologische vergrijzing (ouder worden), diepe beschadigingen of ontstekingen, immuun gemedieerde en auto-immuun oorzaken en tumoren (epitheliotroop lymfoom).

Trauma of ontsteking
Na heftig trauma, diepe wonden of diepe ontstekingen raken de pigmentcellen in de opperhuid beschadigd en treedt er pigmentverlies op. Dit kan bijvoorbeeld bij leishmania en dermatomyositis gezien worden maar ook na bijtwonden of injecties. Bij sommige dieren (met name paarden) groeien er lokaal witte haren. 

Auto-immuun aandoeningen
Vaak wordt pigmentverlies op de neus of rondom ogen en lippen in verband gebracht met immuun gemedieerde aandoeningen. Voorbeelden van immuun gemedieerde en auto-immuun ziekten waarbij pigment verdwijnt zijn vitiligo, alopecia areata, uveodermatologisch syndroom, en cutane lupus. Echter hebben sommige honden met pemphigus foliaceus ook pigmentverlies door de ontsteking in de huid.

Huidkanker
Een andere serieuze huidaandoening waarbij pigmentverlies van bijvoorbeeld neus of snuit gezien kan worden is epitheliotroop lymfoom, een vorm van huidkanker. 

Oorzaak achterhalen

Bij meeste honden met pigmentverlies is het aan de buitenkant niet te zeggen wat de precieze oorzaak is. Vaak heeft de dierenarts huidbiopten nodig om een diagnose te stellen. De biopten (4-6mm) worden onder algehele narcose genomen en opgestuurd naar een veterinair patholoog (specialist-dierenarts). Binnen 2 weken volgt de uitslag. Aan de hand van het reactiepatroon kan de dierenarts dan vaak een diagnose stellen of minder gunstige ziekten zoals kanker en auto-immuun oorzaken uitsluiten.

Over het algemeen zien we bij auto-immuun ziekten meer dan alleen pigmentverlies maar soms is het verlies van pigment één van de vroege symptomen. Heeft jouw huisdier ook korstjes of wondjes en verlies van cobblestone-structuur van de neus, wacht dan niet af en maak een afspraak bij de dierenarts of dermatoloog. 

Pigmentverlies door ontsteking bij een zwarte Labrador Retriever. De normale structuur (cobblestones) van de neus is hierbij behouden.
Hond met een auto-immuun aandoening van de huid. Bij de gele pijl zie je beginnend pigmentverlies (de huid kleurt grijzer) en aantasting van de normale 'cobblestone'-structuur. De rode pijl wijst naar (symmetrisch) verlies van pigment en gladde huid waarbij de cobblestone-structuur compleet verdwenen is.
Kelly van Amersfort
Dierenarts Dermatologie & Orthomoleculair therapeut voor honden
© 2024 Huidadvies voor Dieren